Ahal welaýaty
logo

Soňky täzelikler:
✦ Samarkantda medeni çäreler geçirildi ✦ ✦ Kiberhowpsuzlyk - maglumat goraglylygyň binýady ✦ ✦ II Halkara matematika olimpiadasy dowam edýär ✦ ✦ ÝHHG-niň 50 ýyllygyna hem-de Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly mynasybetli forum ✦ ✦ Türkmenistan Kazanda geçiriljek “KazanForum” we “Halal Expo 2025”- e gatnaşar ✦ ✦ Ýurdumyzda II Halkara matematika olimpiadasy başlandy ✦ ✦ «AtaMekan» Terjime Merkezi: Mekdep okuwçylary we talyplar üçin ýeňillikler! ✦ ✦ "Ýylyň iň owadan ahalteke bedewi" bäsleşiginiň ikinji tapgyry geçirildi ✦ ✦ Katolik dünýäsiniň ruhy lideri aradan çykdy ✦ ✦ Paýtagtymyzda sportuň milli we alyş göreşi boýunça halkara ýaryş geçiriler ✦
Baş sahypa / Medeniýet /Änew medeniýeti we onuň esasy ýadygärlikleri
  26.11.2020
1382
Änew medeniýeti we onuň esasy ýadygärlikleri

     Ýagny, eneolit adalgasy mis-daş asyryny añlatmak bilen, Türkmenistanda bu eneolit we bürünç eýýamlarynyň ýadygärlikleri Änew stansiýasynyñ golaýyndaky iki depeden tapyldy. Aýratyn-da Änewiñ 1904-nji ýylda Rafael Pampelliniñ ýolbaşçylygyndaky amerikan ekspedisiýasynyñ işlän ýeri bolan demirgazygyndaky depe üns bermäge mynasypdyr. Depäniñ medeni zonasy «Änew medeniýeti» adyny aldy. Änew medeniýetine degişli ýadygärliklerde arheologiki gazuw-barlag işleri geçirilende çig kerpijiñ galyndylarynda dänäniñ gabyklary we gylçyklary tapylypdyr. Munuñ özi gadymy ata-babalarymyzyñ bu ýerde däne ekinlerini ösdürip ýetişdirendiklerine şaýatlyk edýär. Tapylan bugdaýyñ bu görnüşi häzir «ak bugdaý» ady bilen bellidir. Änew medeniýetine degişli obalaryñ galyndylary häzirki Kaka etrabynyñ Çäçe obasyndan başlap Bäherden etrabyna çenli aralykda duş gelýär. Häzirki wagtda türkmeniñ ak bugdaýy halkyñ döreden medeni gymmatlyklarynyñ biri hasap edilýär. Eneolit eýýamynyñ jeýtun medeniýetinden tapawutlylykda öz atynlyklary bar. Bu döwür maldarçylyk we ekerançylyk hojalyga berk ornaşdyrylýar, ekin meýdanlary giñeldilýär, oturumly halkyñ sany artýar, demir eretmek, dokmaçylyk, küýzegärçilik ýaly hünärler özleşdirilýär. Toýun gap-gaçlarda ýazgylar peýda bolup ugraýar. Suwaryş ulgamlary gurulýar.

Ekerançylykda ýumşak bugdaý bilen arpa has köp ösdürülip ýetişdirilýär. Türkmenistanyñ günorta sebitlerindäki eneolit eýýamynyñ ýadygärlikleri esasan, Gyzylarbat bilen Göksüýriniñ (Tejen) aralygynda ýerleşýär we günbatar, merkezi, gündogar zolaklaryna paýlanýar. Eneolit eýýamynyñ ýadygärlikleriniñ 30-dan gowragy tapyldy. Şeýlelik-de, Göksüýri oazisi has oñat öwrenildi. Netijede, şu ýeriñ ýaşaýjylarynyñ suwaryş kanallaryny we emeli suw howdanlaryny ulanmak bilen ekinlerine elde tutandyklary aýan edildi. Şu ýerde ekin ekip ýaşan obalaryñ 9-sy tapyldy. Şu oazisdäki Molladepeden bolsa bu ýerde gadymy ekarançylyk zolaklarynyñ bolandygyna şaýatlyk edýän arpa hem bugdaý däneleri tapyldy. Ýygnalan däne uly küýzelere salnyp, bişen kerpiçden diklenen ýörite ammarlarda saklanylypdyr. Däne arassalanylandan soñ ony sokuda döwüp ýarma taýýarlapdyrlar. Samandan sebet ýasapdyrlar, toýundan küýze ýasapdyrlar. Ilat goýun köpeltmek, ýekegapan, jeren, gulan awlamak bilen meşgullanypdyr. Gap-gaçlardaky nagyşlar bu eýýamyñ adamlarynyñ Demirgazyk-Gündogar, Demirgazyk-Günbatar we Ýakyn Gündogar ýurtlary bilen arabaglanşygynyñ bolandygyny subut edýär.